Is de Bijbel dan niet genoeg?

Het lijkt zo gewoon dat op zondagavond de Apostolische Geloofsbelijdenis gelezen wordt. Wie er wel eens over nagedacht heeft, weet dat het zo gewoon toch niet is. Het gaat tenslotte om een tekst die niet direct aan de Bijbel ontleend is. Toch heeft de kerk het goed gevonden om deze belijdenis op te nemen in de liturgie van de eredienst. Ook de andere belijdenisgeschriften zijn niet meer weg te denken uit het kerkelijk leven. Heel in het bijzonder geldt dit van de Heidelbergse Catechismus. Op de synode van Dordrecht is besloten om de gemeente wekelijks te onderwijzen in de hoofdzaken van de christelijke leer, namelijk door de behandeling van een zondagsafdeling uit de Catechismus. Dit besluit vindt nog altijd navolging. En op de doordeweekse gemeenteavonden staan veelal de Nederlandse Geloofsbelijdenis of de Dordtse Leerregels op het programma.

Verschillende kerken in Nederland hebben zich nauw verbonden aan de gereformeerde belijdenis. Zelfs in de naam van de kerk komt dat tot uitdrukking. We spreken met opzet van de 'Gereformeerde' Kerk of de 'Gereformeerde' Gemeente. Wanneer iemand zich bij deze kerk aansluit, onderwerpt hij zich meteen ook aan belijdenis van de kerk. Daarnaast zien we dat ook scholen, verenigingen en zelfs politieke partijen willen staan op het fundament van 'Schrift en belijdenis'. De vraag is misschien wel eens bij je opgekomen waarom er aan de belijdenisgeschriften zoveel waarde wordt gehecht. Waarom hebben wij eigenlijk belijdenisgeschriften? Is de Bijbel dan niet genoeg?

Bezwaren tegen de belijdenisgeschriften
Er zijn in de loop der eeuwen al heel wat kritische geluiden opgegaan over de belijdenisgeschriften. En we moeten maar niet verwachten, dat dit vandaag minder zal worden. Meer dan ooit leven wij in een tijd waarin met de traditie wordt afgerekend. In sommige gevallen lijken de bezwaren tegen de belijdenisgeschriften een kern van waarheid te hebben. Laten we eens kijken naar de inhoud van de kritiek.

Dode rechtzinnigheid
Een bezwaar is bijvoorbeeld dat we in de verleiding komen om alleen maar bezig te zijn met de waarheid zoals die op zichzelf bestaat. We maken ons druk over de zuiverheid van onze belijdenis, maar aan het belangrijkste gaan we voorbij, namelijk het persoonlijk verstaan van die waarheid. We zijn dus wel rechtzinnig, maar het is een dode rechtzinnigheid. Dat gevaar is er inderdaad. Maar we kunnen toch moeilijk volhouden dat de belijdenisgeschriften de oorzaak daarvan zijn. Wie zich rekenschap geeft van de inhoud van deze belijdenissen, staat altijd weer verbaasd over het krachtige geloofsgetuigenis dat daaruit spreekt.

Een verhindering voor de Bijbelse directheid
Bezwaren tegen belijdenisgeschriften bestaan ook bij de evangelische groepen. Zij hebben geen belijdenisgeschriften, zo zeggen ze, omdat ze veel directer willen worden aangesproken, namelijk door Gods Woord zelf.

Op zichzelf kunnen we daar niets op tegen hebben. Leefden wij maar dagelijks bij en uit Gods Woord!

Maar denk nu niet dat de evangelischen niet hun eigen 'confessie' hebben, al staat het niet allemaal zwart op wit. Onder hen is wel degelijk overeenstemming over de belangrijke punten van de geloofsleer. En die komt dicht in de buurt van de leer van de remonstranten, die op de Synode van Dordrecht afgewezen is.

Tijdgebonden en eenzijdig
Er zijn er ook die de waarde van de belijdenisgeschriften erkennen, maar die vervolgens menen dat daarin het laatste woord nog niet gezegd is. De belijdenissen dragen volgens hen teveel het kenmerk van de tijd waarin ze ontstaan zijn. Daardoor zijn ze eenzijdig en niet meer altijd bruikbaar. In de Heidelbergse

Catechismus wordt bijvoorbeeld uitvoerig gesproken over het Heilig Avondmaal, omdat het in die dagen een strijdpunt was. Vandaag staan er heel andere vragen in het centrum van de discussie, zo zeggen ze, maar daarover doen deze belijdenissen geen uitspraak. Dat maakt de betekenis van de belijdenisgeschriften beperkt.

Zo op het eerste gezicht lijkt deze bewering wel waar te zijn. Het valt niet te ontkennen dat de belijdenis-

geschriften opgesteld zijn in een tijd die zo heel anders was dan de onze. Toch staat of valt daarmee de belijdenis niet. De belijdenisgeschriften geven de kern van de Schrift weer.

En die verandert niet. Het is dus nogal wat om de belijdenisgeschriften 'verouderd' te noemen. In de belijdenisgeschriften kunnen we bovendien een bijbels antwoord vinden op de dwalingen die in onze tijd nog steeds bestaan, zij het dat ze zich in een nieuwe vorm voordoen. De belijdenis bewijst nog elke dag haar actualiteit

Geen boodschap voor onze tijd
Wat professor Kuitert over de belijdenis beweert in zijn boek, Het algemeen betwijfeld christelijk geloof, gaat nog veel verder.

Zijn mening wordt vandaag gretig geloofd. Volgens hem is de belijdenis een volstrekt verouderd boek waarmee je eigenlijk niets meer kunt. Wat in het verleden als waarheid heeft gegolden, hoeft vandaag niet meer als waarheid te gelden.

Vandaag is er behoefte aan een andere boodschap, overeenkomstig de vragen en de behoeften van onze tijd. De inhoud van de belijdenis sluit helemaal niet aan bij het moderne levensgevoel. We moeten dus gaan zoeken naar een boodschap waarmee de mensen van onze tijd uit de voeten kunnen. We mogen volgens Kuitert dus eigenlijk zelf bepalen wat 'waarheid' is. Ook de Bijbel kan voor hem geen richtsnoer zijn omdat er uiteindelijk geen enkele vaste waarheid bestaat. Zo zien wij dat Hij niet alleen de belijdenis, maar ook de Bijbel onder kritiek stelt.

Het werkt scheiding in de hand
En dan is er nog het bezwaar van de kerkelijke verdeeldheid, je hoort mensen wel eens verzuchten dat de christenen elkaar zouden moeten aanspreken op de punten die ze gemeenschappelijk hebben. En over de punten waarin ze verschillen, moet dan maar gezwegen worden. Kerkelijke verdeeldheid is inderdaad betreurenswaardig. Maar zouden de problemen werkelijk opgelost worden door te zwijgen? We kunnen wel zeker vermoeden dat er weer andere, nog veel grotere problemen voor in de plaats komen. Een kenmerk van de ware kerk was de zuivere prediking van Gods Woord. Wat blijft er van de kerk over wanneer ze daarop niet mag worden aangesproken? Terecht zegt onze belijdenis dat de waarheid is 'bovenal' (artikel 7 van de Nederlandse Geloofs Belijdenis).

Een kort begrip van de waarheid
Ondanks al de tegenstemmen, zijn er ook nog velen die vasthouden

aan het gezag van de belijdenisgeschriften. Men noemt de belijdenis ook wel de 'schat der kerk', die ons vanuit het verleden nagelaten is. De belijdenisgeschriften zijn veelal onder veel strijd en moeite, als dwalingen de kerk beroerden, opgesteld. De waarheid van Gods Woord is daarin helder en eenvoudig beleden. Ze zijn er de bewijsstukken van dat de Heere zijn Woord waarmaakte en de belofte vervulde, dat Hij met Zijn kerk is tot aan het einde der dagen.

In de belijdenisgeschriften vinden we een kernachtige samenvatting van het bijbelse getuigenis. Paulus raadde zijn geestelijke zoon

Timotheüs aan om de kern van zijn 0, prediking goed in zich op gij van mij gehoord hebt' (2 Timotheüs 1:1 3). Volgens de uitleg van de kanttekenaren doelt Paulus hier op een kort begrip van de leer, aan de hand waarvan Timotheüs zelf ook moest gaan prediken. Het is dus niet onschriftuurlijk om de bijbelse boodschap beknopt en kernachtig weer te geven.

De algemene geloofsbelijdenissen
Bij elkaar kennen we zes belijdenisgeschriften: drie algemene geloofsbelijdenissen en de 'Drie Formulieren van Enigheid'. De laatste drie belijdenissen worden alleen in de

Nederlandse kerken gebruikt, andere landen kennen weer hun eigen

belijdenissen. De algemene geloofsbelijdenissen zijn opgesteld in de tijd van de kerkvaders en worden ook door de Rooms-Katholieke Kerk erkend. Ze belijden het 'algemeen geloof' van Gods Drie-enigheid.

De apostolische geloofsbelijdenis
Dat is ook de belijdenis van de twaalf artikelen, de apostolische geloofsbelijdenis. Zo kunnen we enigszins achterhalen hoe de twaalf artikelen ontstaan zijn. Lang heeft men gedacht dat de twaalf artikelen het gezamenlijke werk was van de twaalf apostelen. Maar dat blijkt een misvatting te zijn. Een aannemelijke gedachte is dat twaalf artikelen langzamerhand ontwikkeld zijn uit een kortere doopsbelijdenis. Bij de doop deed men belijdenis van het geloof in een drie-enig God, overeenkomstig de inhoud van de apostolische prediking. De apostelen waren door Christus de wereld ingezonden met de opdracht om te prediken en te dopen in de naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes. De belijdenis bij de doop was daar als het ware het amen op.

Nicea en Athanasius
In de belijdenissen van Nicea en van Athanasius wordt beleden dat de Zoon en de Heilige Geest ook waarachtig God zijn: 'De Vader is eeuwig, de Zoon is eeuwig, de Heilige Geest is eeuwig, nochtans zijn het niet drie Eeuwigen, maar één Eeuwige'. Verschillende keren is Athanasius om zijn geloof in een drie-enig God verbannen geweest. Maar tenslotte heeft de kerk zijn belijdenis aangenomen en beleden dat het gefundeerd was op het bijbels getuigenis.

De Drie Formulieren van Enigheid
In de Reformatie is opzettelijk verder geborduurd op de belijdenis van de oude kerk. De mannen van de Reformatie wilden tegenover de kerk van Rome belijden dat zij zich wel verbonden voelden met de aloude katholieke kerk. De Drie Formulieren, de belijdenisgeschriften van de Reformatie, zijn veel omvattender en uitvoeriger dan de eerste drie belijdenissen.

In de Heidelbergse Catechismus krijgt de apostolische geloofsbelijdenis een uitgebreide bespreking. Maar er komt nog veel meer ter sprake. De Nederlandse Geloofsbelijdenis geeft in 37 artikelen zelfs een heel overzicht van de geloofsleer. De Dordtse Leerregels behandelen de verkiezing, de verzoening en de vragen met betrekking tot de heilsorde, zoals de roeping, de wedergeboorte, het geloof en de volharding. Terwijl in de algemene belijdenissen de waarheid van een drie-enig goddelijk Wezen was beleden, wordt in de Drie Formulieren vooral het 'huishoudelijke werk' van de drie Personen aan de orde worden gesteld.

De belijdenis als hulpbron
In de belijdenisgeschriften wordt de schriftuurlijke waarheid helder en evenwichtig voorgesteld. Dat is de reden waarom de kerk de belijdenis zo hoog acht. Betekent het nu ook dat de Bijbel alleen niet genoeg is? Dus dat wij de Schrift niet kunnen verstaan zonder onze belijdenissen? Nee, dat betekent het zeker niet. 'Wij geloven', zegt Guido de Bres in de Nederlandse Geloofsbelijdenis, 'dat de Heilige Schrift de wil Gods volkomenlijk vervat en dat al hetgeen de mens schuldig is te geloven om zalig te worden, daarin genoegzaam geleerd wordt' (artikel 7). We zijn van de belijdenis niet afhankelijk, wel van de Schrift. Dat is het geïnspireerde Woord van God.

Maar hoe moeten we de belijdenis dan bezien? Ds. Kersten geeft hierop een verhelderend antwoord. Hij maakt onderscheid tussen de hoofdbron, Gods Woord, en de hulpbronnen, waaronder de belijdenisgeschriften. De hulpbronnen zijn onder Gods leiding aan de kerk gegeven en lichten ons voor in de kennis en het verstaan van de waarheid. Dus in de belijdenisgeschriften liggen de schatten der kennis die verkregen werden in de soms moeilijke weg die God met Zijn kerk hield. En die kennis mag mede dienen om de leer der Schriften nader en dieper te verstaan. Hoe vaak blijkt dit ook niet in de praktijk. In de belijdenisgeschriften vinden we soms antwoorden op vragen, waar we zelf zo niet uitgekomen waren.

Ter afsluiting
Dit overwegende, wordt het misschien wat duidelijker waarom er zoveel prijs gesteld wordt op de belijdenisgeschriften. De Heere heeft ze aan Zijn Kerk willen schenken, zodat de waarheid bewaard bleef en zelfs dieper verstaan mocht worden. We doen onszelf tekort wanneer we deze zo moeizaam verworven kennis verwaarlozen, ze 'achterhaald' of 'verouderd' vinden. Het kan zijn dat er vandaag velen zijn die de band van de belijdenis te nauw en te strak vinden. Maar wees dan gesterkt en bemoedigd door het voorgeslacht die deze belijdenis beleden heeft. En versta ook je verantwoordelijkheid om het pand te bewaren dat je is toebetrouwd.

Dit artikel verscheen eerder in Daniël